Η Ευρώπη της ουτοπίας

Κυριάκος Αγγελάκος

Ας υποθέσουμε πως δεν έχουμε φτάσει
στο μαύρο αδιέξοδο, στην άβυσσο του νου.
Κ. Καρυωτάκης,
 «Αισιοδοξία»

Μεγάλωσα σε μια Ελλάδα όπου εδώ και 40 χρόνια ισχύει ως αξίωμα το δόγμα: “Ανήκωμεν εις την Δύσιν”. Ο «εθνάρχης» Καραμανλής με τη φράση αυτή σφράγισε τον γεωπολιτικό προσανατολισμό της χώρας. Η Ευρώπη ήταν διαιρεμένη σε δύο στρατόπεδα και η Ελλάδα, έχοντας βγει συντετριμμένη από την 7ετη δικτατορία και την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ζητούσε να προσδεθεί σ’ ένα ισχυρό μπλοκ κρατών. Οι όποιες αντίθετες φωνές έσβησαν σύντομα. Θυμάμαι το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο» του ΠΑΣΟΚ, που μ’ ένα γρήγορο fade out έδωσε τη θέση του στο «Εμπρός Αντρέα για μια Ελλάδα νέα». Μόνο το ΚΚΕ, σε πείσμα του χρόνου και με προσήλωση παλαιοημερολογίτη, φώναζε και ίσως εξακολουθεί να φωνάζει: « Όχι στην ΕΟΚ των μονοπωλίων».

Μετά είμαστε κι εμείς, οι οπαδοί του Ευρωκομμουνισμού. Περήφανοι νέοι αριστεροί και ευρωπαϊστές θεωρούσαμε ότι μπορούμε με τους Ιταλούς συντρόφους του PCI, τους Ισπανούς του PCE και τους Γάλλους του PCF ν’αλλάξουμε την Ευρώπη, να ξεπλύνουμε την Αριστερά από το όνειδος του Σταλινισμού, να τη συνδέσουμε με τις αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας, της αλληλεγγύης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Θυμάμαι τις ανταποκρίσεις από την κηδεία του Μπερλίνγκουερ. Εκεί, δίπλα στο φέρετρό του, παραστέκανε σιωπηλοί και βουρκωμένοι ο Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, με τα μαύρα του γυαλιά, σαν να το ’σκασε από ένα πλάνο του Φελίνι, αλλά και οι μεταλλορύχοι της Federacione Metalourgico d’ Italia, με τα κράνη τους και τις εργατικές τους φόρμες. Πάνω στο φέρετρο η κόκκινη σημαία κι εκατοντάδες χιλιάδες Ιταλοί πολίτες να κλαίνε. Νομίζω ότι μέσα σ’ αυτό το φέρετρο κλείστηκε και ο ευρωκομμουνισμός. Ο Καρίγιο ήταν ένα παλιό σταλινόμουτρο, που ο Χορχέ Σεμπρούν στην αυτοβιογραφία του τον έριξε στα Τάρταρα, και ο Ζωρζ Μαρσαί δεν αποδείχθηκε καλύτερος.

Μέσα σ’ αυτή την ιστορική ροή, έφηβοι κι εμείς, άγραφα χαρτιά, σχεδιάζαμε τη δική μας Ευρώπη της Ουτοπίας. Την Ευρώπη στην οποία δεν μπορούσαμε να νικήσουμε, αλλά ήμασταν νικητές. Την Ευρώπη του Παζολίνι, του φανταστικού μουσείου του Μαλρώ, του Καμύ, του Τόμας Μαν και του Χάντκε· του Μπέικον και του Βερμεέρ, του Βαν Γκογκ και του Μπαχ. Την Ευρώπη των ασπρόμαυρων τοπίων του Βέντερς, και των ερειπίων του Ροσελίνι, του Τρυφώ και του Φελίνι, των μουσικών του Ένιο Μορικόνε και του Νίνο Ρότα, των Rolling Stones και των feuilles mortes, των μουσείων και των καφέ, του Centro Historico της Ρώμης και των καρτιέ του Παρισιού, του Σεμπρούν και του Κούντερα, του Χάμπερμας, του Αντόρνο και του Αλτουσέρ, του Ρολάν Μπαρτ, του Λουί Μαλ και του Αλμοδοβάρ. Και μαζί, την Ευρώπη της οικολογίας, του “Atomkraft? Nein danke”, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του σεβασμού στην ιδιαιτερότητα του Άλλου, του “touche pas a mon pote” και των κινημάτων αλληλεγγύης. Θυμάμαι τον Βολφ Μπίρμαν κυνηγημένο από την ανατολικογερμανική Στάζι να παίζει στην κιθάρα του μπαλάντες. Και θα θυμάμαι για πάντα την ιστορία που μου είχε πει η φίλη μου η Φανή Ζιώζια, η οποία δε ζει πια, και με την οποία μοιράστηκα την Ευρώπη της ουτοπίας, τα μυστικά του σινεμά και την ιερότητα της φιλίας: όταν τελείωσε η προβολή του Θίασου του Θ. Αγγελόπουλου στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ο κόσμος έβγαινε από το Θέατρο Μακεδονικών Σπουδών βουβός και δακρυσμένος. Την ίδια ώρα περνούσε έξω από το Θέατρο μια διαδήλωση εναντίον του Φράνκο, γιατί ο Ισπανός δικτάτορας είχε δολοφονήσει με γκαρότα 4 νεαρούς αγωνιστές της ΕΤΑ. Ο κόσμος που έβγαινε από την προβολή ενώθηκε με το πλήθος της διαδήλωσης που κρατούσε αναμμένα κεριά κι έκαναν κοινή πορεία στους δρόμους της φθινοπωρινής πόλης.

Αυτή ήταν η δική μου Ευρώπη, και τούτη η Ευρώπη του πολιτισμού, των ιδεών και του ανθρωπισμού δεν υπάρχει πια. Είναι ένας μη-τόπος. Η Ευρώπη της ουτοπίας μετεξελίχθηκε σε Ευρώπη των επιτοκίων. Η Ευρώπη της Δημοκρατίας σε Ευρώπη της Δανειοκρατίας. Επικαλούνται όλοι την Αρχαία Ελλάδα, ως γενέθλια γη της ΕΕ και του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ενώ  πνίγονται εκατοντάδες μετανάστες στα παράλιά της μαζί με ικέτες πρόσφυγες από τη Συρία με τα μωρά τους στην αγκαλιά. Την ίδια ώρα, οι “πολιτισμένοι” Ευρωπαίοι ηγέτες διαφωνούν στις πολυτελείς αίθουσες συνεδρίων για την ποσόστωση στη φιλοξενία. Χτίζουν την Ευρώπη των κανόνων και της τάξης, κι ας έλεγε ο Χάινριχ Μπελ ότι τάξη υπάρχει μόνο στα νεκροταφεία. Μέσα σε κλειστά συμβούλια, άτυπα, μη θεσμικά όργανα αποφασίζουν για τις τύχες των λαών σαν ν’ αποφασίζουν για την αγοροπωλησία ομολόγων. Μας διοικούν πολιτικοί που εμπλέκονται σε τεράστια σκάνδαλα, αλλά φορούν το λευκό κολάρο του προτεστάντη πάστορα και μιλούν με θεολογική ρητορική για το χρέος, για την ενοχή και την αμαρτία. Ο κόσμος του Χάνεκε και του Μπέργκμαν με σάρκα και οστά.

Ξαναζούμε συμμαχίες και συσχετισμούς δυνάμεων, επίδειξη ισχύος και περιφρόνηση του αδύνατου πολίτη, πράξεις ατιμωτικής υποταγής, ρατσιστικών, φυλετικών ύβρεων και κατάλυσης της δημοκρατίας, που παραπέμπουν σε εποχές που η Ευρώπη προσπάθησε απεγνωσμένα να ξεχάσει. Ο κύκλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν έχει κλείσει, σαν την αρχαία τραγωδία, όπου όταν ανοίγει ο κύκλος του αίματος δεν κλείνει ποτέ. Ο ναζισμός ξανασηκώνει κεφάλι πανευρωπαϊκά, ο αντισημιτισμός αφυπνίζεται, ο ρατσιστικός λόγος και η βία αποτελούν καθημερινά φαινόμενα. Είναι ανεδαφικό να περιμένει κανείς ένα τέτοιο κορυφαίο γεγονός να κλείσει σε τρεις γενιές. Ο Σόιμπλε γεννήθηκε το 1940 και ήταν 13 χρονών όταν οι σύμμαχοι διέγραψαν το γερμανικό χρέος και έδιναν στη Γερμανία την ευκαιρία να ξεκινήσει από το μηδέν και να κυριαρχήσει οικονομικά στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Το αίσθημα της ήττας και της ντροπής για τα ασύλληπτα εγκλήματα που διέπραξαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο βιώθηκαν για δεκαετίες ως συλλογική εθνική ενοχή. Τώρα η Γερμανία κλείνει οριστικά τους λογαριασμούς της με το ενοχικό της παρελθόν και ξαναγυρνάει στο Ευρωπαϊκό πεδίο με όρους εθνικής κυριαρχίας πάνω στους αδύναμους -και όχι μόνο- εταίρους. Η Γερμανία ξαναβρίσκει τους παλιούς της συμμάχους, τις χώρες της Βαλτικώς, κι αυτές στοιχίζονται πίσω της με μια ιστορικά αναγνωρίσιμη υποτέλεια.

Σήμερα θα παρακολουθήσουμε ακόμα ένα Γιουρογκρούπ κι ακόμα μία σύσκεψη κορυφής. Πίσω από κλειστές πόρτες, μακριά από τη δημοκρατία της διαφάνειας και της δημοσιότητας θα αποφασιστεί η τύχη της χώρας. Εμείς θα ενημερωνόμαστε απο φήμες, twitts, posts στο fb, στημένα ρεπορτάζ, ψευδείς ειδήσεις, συνεντεύξεις τύπου Ντάισελμπλουμ (ο Βαν Γκογκ θα έκοβε και το άλλο του αυτί για να μην τον ακούει), μυστικά έγγραφα του Γερμανικού ΥΠ.ΟΙΚ που ξαφνικά είδαν το φως της δημοσιότητας για έξοδο της χώρας από την Ευρωζώνη και την ΕΕ. Όλα αυτά είναι όπλα ενός παράλληλου επικοινωνιακού πολέμου, όπου από τη μια μεριά βρίσκονται διεθνείς οργανισμοί ενημέρωσης, πληρωμένες γραφίδες, μηχανισμοί προπαγάνδας, ελληνικά παπαγαλάκια και κανάλια που συστηματικά διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα. Μια τεράστια δύναμη πυρός απέναντι στην Ελλάδα, η οποία έχει μία μόνο σφαάρα.

Είναι σαφές και παγκοίνως γνωστό ότι ο μόνος που έχει ολοκληρωμένο, κοστολογημένο και μεθοδικό σχέδιο για GREXIT είναι ο Σόιμπλε. Η στρατηγική του Γερμανού ΥΠ.ΟΙΚ συναντάται με τις μύχιες επιθυμίες του Λαφαζάνη και της Αριστερής Αντιπολίτευσης του ΣΥΡΙΖΑ. Ποτέ η Αριστερά στην Ελλάδα δεν δούλεψε συστηματικά πάνω σ’ ένα εναλλακτικό σχέδιο για την επιστροφή σε εθνικό νόμισμα. Να μελετήσει, να οργανώσει και να προετοιμάσει την κοινωνία. Να προχωρήσει σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, να απεμπλακεά από συντεχνιακές και μικροπολιτικές σκοπιμότητες, να προτείνει μοντέλα παραγωγής και ανάπτυξης. Ό,τι ακούμε είναι επιπέδου κομμωτηρίου ή trash tv: πυρηνικός χειμώνας, κόλαση, φτώχια και δυστυχία. Ακόμα και ο Λαπαβίτσας μιλάει για δελτίο τροφίμων και περιμένει να πείσει τον κόσμο που ήδη στέκεται στις ουρές των ΑΤΜ, σιωπηλός, αξιοπρεπής κι απελπισμένος, να τον ακολουθήσει στην πορεία προς τη δραχμή. Μόνο ο Στίγκλιτς ισχυρίζεται ότι εκτός ευρώ η Ελλάδα μπορεί να διαπρέψει, αλλα τι ξέρει αυτάς; Επειδή έχει Νόμπελ;

Σήμερα όλη μου η σκέψη και οι έλπιδες θα είναι με τους Έλληνες που θα διαπραγματεύονται στην κλειστή αίθουσα του Eurοgroup και τους οποίους εκτιμώ ιδιαίτερα για την τιμιότητα, τη σεμνότητα και τις ικανότητές τους.

Το οξύμωρο είναι ότι θα συμμετάσχουν σε άλλη μια οικονομική διαπραγμάτευση, όπου το αντικείμενό της δεν είναι οικονομικό: είναι ζήτημα υποταγής, κατάλυσης εθνικής κυριαρχίας και παραβίασης της βούλησης του λαού έπως έχει εκφραστεί δημοκρατικά μέσα από εκλογές και δημοψήφισμα.

Δεν περιμένω να βγει τίποτα καλό, αλλά δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Υπάρχει μόνο ένας δρόμος, τον διανύουμε πέντε χρόνια τώρα και σήμερα βρισκόμαστε στην αρχή της μεγάλης κατηφόρας.
Κρατάω την Ευρώπη της ουτοπίας μέσα μου και προσπαθώ καθημερινά να την τροφοδοτώ για να μη σβήσει η φωτιά: ένα βιβλίο του Γιόζεφ Ροτ ή του Βασίλι Γκρόσμαν, μια μουσική του Arvo Prat και του Krzysztof Penderecki, μια ταινία των Νταρντέν και την Ida του Πάβελ Παβλικόφσκι. Όμως η Grande belezza έχει οριστικά χαθεί.

* Ο Κυριάκος Αγγελάκος είναι σκηνοθέτης

http://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/i-eyropi-tis-oytopias